“Semella que co Premio Nacional todo o mundo descobre que a poesía galega existe”

“Semella que co Premio Nacional todo o mundo descobre que a poesía galega existe”

Entrevistamos á poeta galega Pilar Pallarés, gañadora do Premio Nacional de Poesía.

una mujer, con abrigo, gafas y media melena, posa de medio cuerpo

Pilar Pallarés. / Foto: Maribel Longueira

Poucas veces entran nunha mesma conversa poesía, identidade, ensinanza e pensamento crítico. A excusa é o Premio Nacional de Poesía co que acaba de ser premiada a exdocente e poeta Pilar Pallarés (Culleredo, 1957) pola súa obra Tempo fósil (Chan da Pólvora, 2018). Trátase da segunda ocasión na que se valora unha obra en galego e a quinta na que a firma corresponde a unha muller.

Tras a sona mediática do Premio Nacional de Poesía, que lectura podemos facer da relevancia da lírica galega máis aló de Galicia?
Como primeira lectura destaco que che están a dar un premio nacional que en realidade debería ser estatal. Ten moito que analizar: dunha parte, os medios españois limítanse a preguntar os motivos polos que escribes en galego, sobre o nacionalismo… e non se atreven a preguntarche polo proceso de Cataluña de milagre. Eu podería estar escribindo en galego e non ser nacionalista. Isto resulta algo absurdo, mesmo anacrónico, porque o Premio concédese a obras publicadas nas catro linguas oficiais, o estraño en realidade é que case sempre o obteñan poemarios en español e que só existan dúas obras en galego e dúas en catalán, máis ningunha en euskera. Nesta relación cos medios tamén resulta complicado explicar que eu son nacionalista anti-identitaria. Son militante do BNG por unha cuestión de clase social, e creo que desde estes medios nunca se pararon a pensar porque o nacionalismo en Galiza é de esquerdas e nunca callou o de dereitas nin o de centro. Hai moitas personas da miña idade que descubrimos o país por esa vía: de adolescente influíume moito Moncho Valcárce -o cura das Encrobas- e foi o que me fixo ter conciencia do país, do idioma. Pertenzo á primeira xeración de nenas de Culleredo educadas en español (non aconteceu así cos nenos).

suscribete al periodismo feminista

Semella que se trata dunha arma de dobre fío: ofrece visibilidade pero fai relucir os prexuízos máis fondos…
É que un premio galego da mesma categoría e dotación non obtería a mesma repercusión. Agora de repente todo o mundo descobre de forma moi esaxerada que existe a poesía galega. Resulta que Antonio Gamoneda é moi fan da poesía galega, e en moitas entrevistas menciona que a considera moito mellor que a española; pero do que me decatei é de que algún xornalista non sabía quen era Gamoneda. Os medios de dereitas están moi fastidiados: resulta que o premio de xornalismo cultural é para Anxo Quintela, o de ensaio para Núñez Seixas por un estudo sobre o nacionalismo español, o de artesanado para Elena Ferro, e o de poesía xoven foi para un asturiano que di que é o último libro que publica en español… Chegou a tal dificultade de dixestión que tiveron que saír por parte do Ministerio a explicar que os premios non se concederan por cuestións vencelladas a nacionalismos. En canto ás reaccións da xente, de repente todo é alegría persoal e orgullo, algo que non deixa de ser unha mostra de complexo de inferioridade. É como se precisásemos ter permiso de fóra para existirmos. Existimos cando un fóra -que é España- nos avala, porque resulta que nun fóra que é Xapón ou Estados Unidos xa estamos presentes. Logo, no meu bairro saben que escribo, pero hai moita xente que me coñece por otras cuestións como alimentar gatos, e iso rompe moito os esquemas dun xeito diferente.

Es a quinta muller recoñecida nas 42 edicións do Premio Nacional de Poesía. Que está a acontecer coas poetas?
Coido que non se está a facer unha correspondencia coa realidade. Non obstante na edición do ano pasado a representación femenina que houbo relacionouse co #MeToo. Na poesía española, aínda así, as mulleres seguen tendo menos presenza que na poesía galega. A min concedéranme o premio Esquío, e houbo unha época que no xuri alomenos decidiu que fora paritario. Nun momento si se premiaron bastantes máis mulleres -non pola cuestión de xénero en si mesma-: levouno Marilar Aleixandre ou Estíbaliz Espinosa. Ambas foran descobertas porque a poesía non era o seu campo máis extenso.

Vese a influencia do feminismo nos homes poetas?
Hai certas estéticas que a un tipo de poeta home xa non lle interesan. Isto agora é máis complexo, claro. Resulta que desde un xuri ves orixinais que identificas coa autoría dunha rapaza nova e finalmente trátase dun home duns corenta e pico anos. Púxose de moda unha determinada estética de poesía feita por mulleres novas, xenealoxías femininas… Transmatria de Daniel Salgado, por exemplo, lido nun premio literario é claramente transxénero, pero seguramente os membros do xuri agardarían autoría femenina e esperarían unha rapaza nova.

En que situación está a lingua galega na poesía e na literatura en xeral, considerando que o Consello de Europa destacou a falla de compromiso co galego?
Movémonos nun mundo no que a prensa en español está sorprendida de que alguén non escriba en español, e no mesmo intre Tempo fósil xa está traducido ao inglés. E aínda hai máis. A tradutora de é unha galesa que vive en Pensilvania. A editorial é de Jonathan Dunne, un inglés que vive en Bulgaria e que traduce literatura galega á súa lingua. Tamén existe unha editorial galego-brasileira, Urutau. Estes exemplos amosan o anacrónica que se presenta esa posición extremadamente centralista e que xa non se corresponde ao mundo actual. En xeral os escritores galegos temos recoñecemento fóra, o que non existe en España, e mesmo non existe en Galiza. Séguese pensando que a literatura por excelencia é a española, e para contrastar isto abonda con ver un suplemento cultural da prensa: os libros máis importantes do ano non contan co galego, e moito menos co xénero poético.

Tempo fósil naceu grazas a unha relación estreita coa editora, Chan da Pólvora. Como xurdiu?
Cando Chan da Pólvora iniciou o proxecto hai dous anos Antón Lopo faloume para ser subscritora, publicar un poemario e unha escolma de Carvalho Calero, a quen se lle dedica o Día das Letras Galegas 2020. Comenteille que andaba cun libro pero que eu non fago poesía a través de programación. Neste libro sentía inseguridade, está máis presente o eu pero un eu que é previo á individualización, que forma parte dun núcleo familiar pequeño, é moi íntimo pero con proceso de distanciamento por pudor, e porque reparo en que o persoal non lle interesa a ninguén. El tíñao para saír un ano antes, pero non o vía aínda finalizado. Foi un día voltando a revisar os poemas cando me decatei de que o libro xa estaba rematado. Para min condénsase nun proceso persoal, os poemas acostuman a publicarse na orden a que os fago.

Como perviven as editoriais galegas?
Desde os oitenta a literatura galega entrou no mercado, para ben e para mal, aínda que sexa moi precariamente. A forma en que traballan as editoriais converteuse en algo máis profesionalizado, aínda que sexa con poucos medios e sen ningunha axuda. Trazaron ademáis unha dinámica moi interesante polo feito de tecer redes: se un deles descobre un autor, ese poeta acaba formando parte do imaxinario. Intercámbiase ese coñecemento de poetas novos e de fóra. Gonzalo Hermo e Francisco Cortegoso falaron de Andrew Mcmillan nun blog, e tras esa achega saíu o seu poemario Físico traducido a galego antes que a español ou francés, por exemplo. Logo Andrew estivo en Poetas Di(n)versos, o ciclo coordinado por Yolanda Castaño… É moi salientable o traballo desa rede. Gustaríame mentar tamén a labor de Espiral Maior, se ben é certo que Chan da Pólvora ten un proxecto moi bo cunha liña moi determinada que logra publicar autores como Míriam Reyes, que nunca escribira en galego, ou traducir a Pau Vadell, poeta mallorquino que paga a pena revisar.

Que experiencias vitais deixou en ti o profesorado?
Eu sempre quixen dar clase, xa xogaba de pequena a aprenderlle ás bonecas. Dar clase de literatura é das cousas que máis me gustaban na vida. Con adolescentes máis que con outros escritores, porque con eles hai un intercambio e descobres cousas que non existían. Teñen aínda o suficiente caos na cabeza como para que de aí poidan xurdir pensamentos diferentes. Son moi escéptica, e sempre me pareceu un milagre que uns rapaces cheguen a estar interesados nun poema de Cunqueiro ás 9:20h da mañá dun venres. Non obstante, nos últimos anos nos que impartín aulas, ata 2006, constatei que as humanidades en xeral e a literatura en particular están desaparecidas do sistema de ensino. Pasei da época de BUP na que comentábamos nove obras, interpretando todos os poemas de De catro a catro a un sistema no que a literatura practicamente desapareceu. E a súa aparición sempre foi como acompañante menor da lingua. Nos últimos anos o refuxio era dar literatura universal, xa moi condicionado pola selectividade. A literatura converteuse no que era nos anos horrendos do último franquismo: tendencias, autores e títulos. Todo en seis liñas.

Como inflúe esta carencia da literatura e do pensamento crítico na ensinanza?
Hai unha grande mentira: que existe un ensino obrigatorio ata os dezaseis anos e que todo o mundo ten dereito á educación ata ter bastante idade pero… no fondo o ensino foi iso, produción de persoas para o mercado de traballo como algo moi dirixido. Tiven a sorte de vivir unha época na que si funcionaba como ascensor social e como un medio de acceder a un mundo no que ti podías construír un pensamento e ser máis crítica con respecto a todo. Falo dunha xeración, fillos de pais que en moitos casos eran de ascendencia labrega, clase obreira. Logo foise facendo un proceso de selección para o mercado laboral, desde a distinción entre Formación Profesional (cando noutros países europeos ten moita consideración, non así aquí) e logo as persoas destinadas a facer estudos superiores cunha clara ligazón a clase social e situación económica. Aí xa non está a funcionar o ensino como ascensor social. Os que proceden dun medio desfavorecido van estudar catro cousiñas ata os dezaseis anos pero cun futuro programado. Hai unha tendencia, dentro desa carencia de espazo, a pensar que a literatura enfocada como ler moito é unha perda de tempo, algo pouco produtivo. O apropiado sempre resulta preparar para a selectividade e iso ten efectos nefastos. Desde hai moito tempo non se le nin se escribe, e isto desemboca en que hai alumnado que chega á universidade totalmente ágrafo. Así a rapazada pensa que a literatura está feita fundamentalmente por señores que están mortos. Lembro cando en Zalaeta, onde impartirá aulas, a poeta Yolanda Castaño fixera unha conferencia da nova poesía galega acompañada dun recital. O alumnado quedou trastocado, para eles abriuse un mundo novo… que a literatura galega era iso, e mesmo un rapaz comentou: “Nos tenían engañados con Castelao”.

 


Máis textos en galego

Suscríbete para que siga siendo posible
Necesitamos tu apoyo económico para seguir adelante. Suscríbete y descubre las ventajas.
Download PDF
master violencia de género universidad de valencia

Artículos relacionados

Últimas publicaciones

ayuda a Gaza
Download PDF

Título

Ir a Arriba